«Եր­բեմն այն տպա­վո­րու­թ­յունն եմ ու­նե­նում, որ Ռու­սաս­տա­նի կազ­մում գտն­վող Թա­թարս­տանն ա­վե­լի ան­կախ պե­տա­կան միա­վոր է, քան իր կար­գա­վի­ճա­կով ան­կախ Հա­յաս­տա­նը»

«Ի­րա­տե­սի» հյու­րը գրող ՎԱՀԱԳՆ ԳՐԻ­ԳՈ­ՐՅԱՆՆ է: Ամ­ռա­նը նա հեր­թա­կան ան­գամ Երևա­նում էր: Այցն ու­ներ նաև գործ­նա­կան նպա­տակ. գրո­ղը կա­տա­րեց վեր­ջին խմ­բագ­րում­ներն իր նոր վե­պի վրա, և այն ար­դեն հա­սել է ըն­թեր­ցո­ղին:
Վե­պը վեր­նագր­ված է «Պո­ղոս-Պետ­րոս», այն ու­նի հե­տաքր­քիր ա­ղերս­ներ Հով­հան­նես Թու­մա­նյա­նի հայտ­նի հե­քիա­թի հետ: Վա­հագն Գրի­գո­րյա­նին մտա­հո­գում է հա­յի ա­պար­դյուն փնտր­տու­քի թե­ման, որն ար­տա­հայտ­ված է թե՛ վե­պի՝ Թու­մա­նյա­նից վերց­ված բնա­բա­նում, թե՛ վեր­ջա­բա­նում: Եր­կու հայ ի­րար են դի­մում հայտ­նի հարց ու պա­տաս­խա­նով.
-Պո­ղո՛ս, գտա՞ր:
-Չէ՜:
-Պետ­րո՛ս, գտա՞ր:
-Չէ՜:
Մեր զրույցն անդ­րա­դարձ է թե՛ այս նոր վե­պին, թե՛ օ­րախն­դիր այլևայլ հար­ցե­րի:

-Պա­րոն Գրի­գո­րյան, Ձեր գրա­կա­նու­թյան և առ­հա­սա­րակ հետ­խոր­հր­դա­յին շր­ջա­նի հայ ար­ձա­կի մեջ ինձ հա­մար ա­ռանձ­նա­նում է «Ժա­մա­նա­կի գե­տը» վե­պը: Այն ա­վար­տել եք մի սար­սա­փե­լի կան­խա­տե­սու­մով, ըստ ո­րի՝ թուր­քե­րի ան­կա­ռա­վա­րե­լի սփռ­վա­ծու­թյու­նը Եվ­րո­պա­յում, ի վեր­ջո, հան­գեց­նե­լու է եվ­րո­պա­կան քա­ղա­քակր­թու­թյան կոր­ծան­մա­նը, և Եվ­րո­պան լց­վե­լու է մարդ­կան­ցով, ո­րոնք կլի­նեն չադ­րա­յա­վոր և մարմ­նի մնա­ցած հատ­ված­նե­րը մեր­կաց­րած: Բայց մենք, բա­րե­բախ­տա­բար, տես­նում ենք նաև թուրք հան­րու­թյան կող­մից այլ վար­քագ­ծի ու հո­գե­բա­նու­թյան դրսևո­րում­ներ. զո­րօ­րի­նակ՝ Գեր­մա­նա­յում ապ­րող ազ­գու­թյամբ թուրք պատ­գա­մա­վո­րը հե­տա­մուտ է լի­նում, որ­պես­զի ճա­նաչ­վի 1915-ին տե­ղի ու­նե­ցած Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թյու­նը՝ հիմ­նա­վո­րե­լով, որ դրա չդա­տա­պար­տումն է հան­գեց­նում մինչ այ­սօր ազ­գա­յին փոք­րա­մաս­նու­թյուն­նե­րի հան­դեպ չդա­դա­րող ճն­շու­մե­րին ու բռ­նու­թյուն­նե­րին: ԱՄՆ Կոնգ­րեսն է ըն­դու­նում ան­նա­խա­դեպ բա­նաձև՝ դա­տա­պար­տե­լով Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թյու­նը: Հնա­րա­վո՞ր է, որ Ձեր կան­խա­տե­սած տխուր հե­ռան­կա­րը, այ­նուա­մե­նայ­նիվ, չի­րա­կա­նա­նա, և մարդ­կու­թյան գի­տա­կից տար­րը հաս­նի հա­կա­ռակ ար­դյուն­քի:
-Ոչ միայն Եվ­րո­պա­յում, այլև Թուր­քիա­յում կան թուր­քեր, ո­րոնք ա­ռա­ջա­դի­մա­կան, հու­մա­նիս­տա­կան դիր­քե­րից են հան­դես գա­լիս, ինչ­պես օ­րի­նակ՝ Ռա­գըփ Զա­րա­քօ­լուն: Սա­կայն նրանց պա­հան­ջը՝ ըն­դու­նել, դա­տա­պար­տել Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թյու­նը, ա­մենևին չի ար­տա­ցոլ­վում Թուր­քիա­յի պե­տա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թյան մեջ: Դժ­վար է պատ­կե­րաց­նել, թե աշ­խար­հում ինչ­պի­սի փո­փո­խու­թյուն­ներ պի­տի լի­նեն, որ­պես­զի Թուր­քիան հաս­նի իր ո­ճիրն ըն­դու­նե­լու, ցե­ղաս­պա­նու­թյու­նը ճա­նա­չե­լու, դա­տա­պար­տե­լու մա­կար­դա­կին: Թուր­քիա­յի պատ­մու­թյան ինս­տի­տու­տի տնօ­րեն, ներ­կա­յումս էլ Մեջ­լի­սի պատ­գա­մա­վոր Յու­սուֆ Հա­լա­չօղ­լուն, օ­րի­նակ, ա­հա­զանգ է հն­չեց­նում, թե ծպտ­ված հա­յե­րը սկ­սել են գլուխ բարձ­րաց­նել, պե­տու­թյու­նը պետք է զգոն լի­նի: Ի՞նչ է պա­հան­ջում թուրք պատ­մա­բան-պատ­գա­մա­վո­րը՝ ոչն­չաց­նե՞լ այդ հա­մար­ձա­կու­թյուն ա­ռած, ի­րենց ազ­գա­յին ինք­նու­թյա­նը վե­րա­դառ­նա­լու փոր­ձեր ա­նող հա­յե­րին: Ան­շուշտ թե՛ Եվ­րո­պա­յում, թե՛ բուն Թուր­քիա­յում կան պատ­մա­կան ար­դա­րու­թյա­նը հե­տա­մուտ հա­տու­կենտ թուր­քեր, բայց Թուր­քիա­յի պե­տա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թյան մեջ ի­րենց ո­ճիրն ըն­դու­նե­լու հար­ցում դրա­կան տե­ղա­շարժ չկա: Իսկ մենք, ինչ խոսք, պետք է շա­րու­նա­կենք հե­տա­մուտ լի­նել այդ հար­ցին՝ հա­վա­տա­լով, որ ի վեր­ջո, ար­դա­րու­թյու­նը կհաղ­թի։
-Գե­նե­տիկ հի­շո­ղու­թյան դեմ կռիվ տա­լը տրա­մա­բա­նա­կա՞ն է, այն կա­րո՞ղ է հաղ­թա­նա­կով պսակ­վել:
-Խն­դիրն այն է, որ Թուր­քիա­յի ժխ­տո­ղա­կա­նու­թյու­նը հա­ճախ ա­ջակ­ցու­թյուն է ստա­նում դր­սից: Կան պե­տու­թյուն­ներ, որ այս հարցն օգ­տա­գոր­ծում են որ­պես ճնշ­ման գոր­ծիք Թուր­քիա­յի նկատ­մամբ: Հենց հա­րա­բե­րու­թյուն­ներն ի­րենց ու­զած հու­նով չեն գնում, Թուր­քիա­յին հի­շեց­նում են Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թյու­նը: Այ­սինքն՝ Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թյու­նը դար­ձել է քա­ղա­քա­կան շա­հար­կում­նե­րի ա­ռար­կա:
-Այս թն­ջու­կը հաղ­թա­հա­րե­լու ճա­նա­պար­հը Հա­յաս­տա­նի հզո­րա­ցու՞մն է:
-Ան­տա­րա­կույս: Այ­սօր­վա Հա­յաս­տա­նը կար­ծես ու­զում է ա­վե­լի ինք­նու­րույն քա­ղա­քա­կա­նու­թյուն վա­րել: Ես եր­բեմն այն տպա­վո­րու­թյունն եմ ու­նե­նում, որ Ռու­սաս­տա­նի կազ­մում գտն­վող Թա­թարս­տանն ա­վե­լի ան­կախ պե­տա­կան միա­վոր է, քան իր կար­գա­վի­ճա­կով ան­կախ Հա­յաս­տա­նը: Թե ին­չու է այդ­պես, տա­րո­ղու­նակ հարց է, շեր­տե­րը շատ են. հու­սանք, որ մեր ան­կախ պե­տա­կա­նու­թյան վերջ­նա­կան կա­յաց­ման օ­րե­րը հե­ռու չեն։ Ի մի­ջի այ­լոց, հենց այս հե­ռան­կա­րով է ա­վարտ­վում «Պո­ղոս-Պետ­րո­սը»։ Հու­սամ, որ այդ­պես էլ կլի­նի։ «Ժա­մա­նա­կի գե­տում» կան­խա­տե­սում էի, որ 100 տա­րի անց Թուր­քիան ար­դեն նվա­ճել է Եվ­րո­պան ամ­բող­ջու­թյամբ, փոխ­վել են օ­րենք­ներ, նույ­նիսկ 301 օ­րենքն է սկ­սել գոր­ծել Եվ­րո­պա­յում։ Սա գու­ցե չա­փա­զան­ցու­թյուն է, վի­պա­կան հնա­րանք, բայց չէ՞ որ նաև կան­խա­տե­սել էի, որ Անգ­լիան դուրս է ե­կել Եվ­րո­պա­յի կազ­մից: Հի­մա ի՞նչ է կա­տար­վում, Անգ­լիան դու՞րս է գա­լիս Եվ­րո­պա­յի կազ­մից, թե՞ ոչ:
-Այ­սինքն՝ Ձեր այդ մի մար­գա­րեու­թյունն սկ­սել է ի­րա­կա­նա­նալ, ա­յո՞:
-Ա­յո: Մյու­սը՝ Եվ­րո­պա­յի թր­քա­ցու­մը, հու­սամ՝ չի ի­րա­կա­նա­նա։ Ան­սահ­ման լի­բե­րա­լիզ­մը, սա­կայն, գրե­թե ան­պաշ­տպան է դարձ­նում Եվ­րո­պան: Ես չեմ խրա­խու­սում նա­ցիո­նա­լիզ­մը, բայց նաև հի­շա­տա­կեմ մի շատ խո­սուն դեպք։ Գեր­մա­նիա­յում լրագ­րո­ղը հար­ցեր էր տվել դպ­րո­ցա­կան­նե­րին՝ ո՞րն է նրանց ե­րա­զան­քը, մե­ծա­նա­լով ի՞նչ կու­զեին դառ­նալ: Երբ հեր­թը հա­սել էր է­միգ­րանտ թր­քու­հուն, սա ա­սել էր՝ գոր­ծա­զուրկ։ Եվ լրագ­րո­ղը մեկ­նա­բա­նում էր այդ կար­ծես թե ան­հե­թեթ պա­տաս­խա­նը։ Պա­տա­նի թր­քու­հու հայ­րը՝ որ­պես գոր­ծա­զուրկ, ստա­նում է ամ­սա­կան 1000 եվ­րո, ըն­տա­նի­քի ան­դամ­նե­րը՝ կի­նը, եր­կու ե­րե­խա­նե­րը՝ 500-ա­կան, ու­րեմն գոր­ծա­զուրկ է­միգ­րան­տի ըն­տա­նի­քը ամ­սա­կան ու­նի 2500 եվ­րո ե­կա­մուտ, իսկ գեր­մա­նա­ցի փոս­տա­տա­րը, ո­րը վաղ ա­ռա­վո­տյան, չնա­յած անձրևին ու ցր­տին, փոս­տը հասց­նում է անհ­րա­ժեշտ հաս­ցե­նե­րով և նույն­պես կին ու ե­րե­խա­ներ ու­նի, ստա­նում է ըն­դա­մե­նը 900 եվ­րո աշ­խա­տա­վարձ։ ՈՒ­րեմն ին­չո՞ւ զար­մա­նալ, որ է­միգ­րանտ ե­րե­խան այդ ե­րա­զան­քով է ապ­րում։

-Նշե­ցինք Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թյան 100-րդ տա­րե­լի­ցը: Ձեր «Ժա­մա­նա­կի գե­տը» վեպն այն գե­ղար­վես­տա­կան գոր­ծե­րից է, որ ա­ռա­ջին հեր­թին պի­տի թարգ­ման­վեր աշ­խար­հի տար­բեր լե­զու­նե­րով և ներ­կա­յաց­վեր օ­տա­րազ­գի ըն­թեր­ցող­նե­րին: Ին­չու՞ չար­վեց:
-Ո­րով­հետև ֆի­նան­սա­կան ներդ­րում է անհ­րա­ժեշտ: Հա­յոց լե­զուն իս­պա­նե­րեն, անգ­լե­րեն կամ ֆրան­սե­րեն չէ։ Հա­յե­րեն գր­ված վե­պը չի կա­րող ա­կա­մա տարծ­վել աշ­խար­հով մեկ: Դեռ Թու­մա­նյանն է ժա­մա­նա­կին ա­սել, թե հայ գրա­կա­նու­թյու­նը ազ­գա­յին հո­վա­նա­վո­րու­թյան կա­րիք ու­նի: Հի­մա ազ­գա­յին ա­սենք, թե պե­տա­կան, հայ գրա­կա­նու­թյունն ի­րոք հո­վա­նա­վո­րու­թյան, հո­գա­ծու­թյան կա­րիք ու­նի: Մաս­նա­վո­րա­պես «Ժա­մա­նա­կի գե­տի» թարգ­մա­նու­թյու­նը, հրա­տա­րա­կու­մը և տա­րա­ծու­մը պի­տի ֆի­նան­սա­վո­րեր պե­տու­թյու­նը։ Նա­խա­տես­ված էր Ցե­ղաս­պա­նու­թյան 100-րդ տա­րե­լի­ցի ծրագ­րում, բայց չար­վեց: Ինչ­քան հաս­կա­նում եմ, պատ­ճառն այն էր, որ պի­տի թարգ­ման­չին զգա­լի գու­մար վճար­վեր: Իսկ Հո­լան­դիա­յում սկ­սել էր թարգ­մա­նել հա­յե­րեն լավ ի­մա­ցող մի հո­լան­դու­հի՝ իր նա­խա­ձեռ­նու­թյամբ, այս դեպ­քում էլ հրա­տա­րա­կիչ­նե­րը հրա­ժար­վե­ցին գիր­քը տպագ­րե­լուց՝ ան­հան­գս­տա­նա­լով, որ կա­րող են խն­դիր­ներ ու­նե­նալ Թուր­քիա­յի հետ: Այ­սինքն՝ մե՛նք պի­տի ա­նենք, բայց չենք ա­նում: Ոչ միայն իմ գիր­քը, այլև հայ գրա­կա­նու­թյան շատ ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն­ներ պե­տա­կան հո­վա­նա­վո­րու­թյամբ պի­տի թարգ­ման­վեն ու տա­րած­վեն, որ աշ­խար­հը մեզ նաև մեր գր­քե­րով ճա­նա­չի: Իսկ մենք խո­սում-խո­սում ենք, բայց գործ չենք ա­նում: Սա ոչ թե հայ գրա­կա­նու­թյան, իմ կամ մեկ այլ գրո­ղի, այլ պե­տու­թյան խն­դիրն է: Պե­տա­կան ծրա­գիր է անհ­րա­ժեշտ այս բա­ցը լրաց­նե­լու հա­մար: Բայց չկա այդ­պի­սի ծրա­գիր:

-«Զար­մա­նա­լի ի­րա­դար­ձու­թյուն­ներ 5-րդ փո­ղո­ցում» ժո­ղո­վա­ծուում Ձեր հա­յաց­քի առջև մեկ փո­ղոց է, ո­րում կա­տար­վում են տա­րաբ­նույթ դեպ­քեր: Սա մեր մեծ աշ­խար­հի և հա­մընդ­հա­նուր կյան­քի միկ­րոս­խե­մա՞ն է:
-«5-րդ փո­ղո­ցը» իմ գոր­ծե­րում երևաց դեռ ան­ցյալ դա­րի 70-ա­կան­նե­րին, ար­դեն նոր դա­րում գր­ված «Ժա­մա­նա­կի գե­տը» և «Պո­ղոս-Պետ­րո­սը» նույն­պես այդ ծի­րում են։ «Զար­մա­նա­լի ի­րա­դար­ձու­թյուն­ներ 5-րդ փո­ղո­ցում» գր­քում տեղ գտած վի­պակ­նե­րը տար­բեր խն­դիր­ներ են շո­շա­փում: «Դաք­քա­յի վեր­ջին հա­յը» ի­րա­կան հեն­քով է ստեղծ­վել: Բանգ­լա­դե­շի մայ­րա­քա­ղաք Դաք­քա­յում կա հայ­կա­կան ե­կե­ղե­ցի, ո­րում ծա­ռա­յող վեր­ջին հոգևո­րա­կա­նը դի­մեց հա­մայն հա­յու­թյա­նը և Հա­յաս­տա­նին՝ հայտ­նե­լով, որ ին­քը միայ­նակ է ու մահ­վան շե­մին, որ հար­կա­վոր է գալ ու տեր կանգ­նել ե­կե­ղե­ցուն, ո­րը շատ հին պատ­մու­թյուն ու­նի: Նրա ա­ղերս-դի­մու­մը հրա­պա­րակ­վեց տար­բեր հայ­կա­կան թեր­թե­րում, նույ­նիսկ BBC-ով տա­րած­վեց։ Ոչ ոք, սա­կայն, չար­ձա­գան­քեց: Վի­պա­կում, հաս­կա­նա­լի է՝ 5-րդ փո­ղո­ցում, մարդ են փնտ­րում, ո­րը կգ­նա, տեր կկանգ­նի այդ ե­կե­ղե­ցուն: Ե­րեք կա­մա­վոր­ներ են ներ­կա­յա­նում։ Ե­րեքն էլ, սա­կայն, խա­բե­բա­ներ են. մե­կը փողն առ­նում-փախ­չում է Ռու­սաս­տան, երկ­րոր­դը՝ Ղա­զախս­տան, եր­րոր­դը՝ Եվ­րո­պա: Եվ ե­կե­ղե­ցին այդ­պես ան­տեր էլ մնում է: «Տո­ղա­դար­ձի դպ­րո­ցը» Հա­յաս­տա­նում բարձր կար­գի մի­ջազ­գա­յին օ­տա­րա­լե­զու դպ­րոց­ներ բա­ցե­լու ո­րոշ­ման հետ­քե­րով է գր­վել: Վի­պա­կում փորձ է ար­վում, այս­պես ա­սած, տո­ղա­դարձ ա­նել՝ օ­տա­րա­լե­զու դարձ­նել մի դպ­րոց, ո­րը հայ գրա­կա­նու­թյան ռահ­վի­րա­յի ա­նու­նով է կոչ­վում։ «Եր­կար գի­շե­րը» սի­րա­յին պատ­մու­թյուն է, բայց 5-րդ փո­ղո­ցի բար­քե­րը շո­շա­փող: «Կար­ճատև կան­գառ դրախ­տում» գոր­ծում դար­ձյալ բար­քե­րի խն­դիրն է, այս դեպ­քում՝ կեն­դա­նի­նե­րի առն­չու­թյամբ։ Երևա­նում հոգս դար­ձած թա­փա­ռող շներն ու կա­տու­նե­րը եր­կն­քից չեն ընկ­նում, մարդն է նրանց փո­ղոց նե­տում։ Վերց­նում, մի ո­րոշ ժա­մա­նակ պա­հում են, հե­տո ձանձ­րա­նում, փո­ղոց նե­տում։ Հա­մոզ­ված են, որ որևէ վատ բան չեն ա­նում, շուն ու կա­տու են, հո մա՞րդ չեն։ Իսկ հայտ­նի բան է, որ յու­րա­քան­չյուր հա­սա­րա­կու­թյան զար­գա­ցա­ծու­թյան մա­կար­դա­կը չափ­վում է նաև կեն­դա­նի­նե­րի հան­դեպ վե­րա­բեր­մուն­քով: Ինչ­պես ֆրան­սիա­ցի հայտ­նի բա­րո­յա­խոս­նե­րից մեկն է դեռ եր­կու դար ա­ռաջ գրել. «Վայ­րե­նի­ներն ա­վե­լի հա­մոզ­ված են, որ ի­րենք բարձր են կեն­դա­նի­նե­րից, քան փի­լի­սո­փա­նե­րը»: Ա­հա այս­պի­սի պատ­մու­թյուն­ներ են ծա­վալ­վում հի­շա­տակ­ված գր­քում, ո­րոնք ինձ բա­վա­կա­նին զար­մա­նա­լի թվա­ցին և հու­շե­ցին գր­քի ընդ­հա­նուր վեր­նա­գի­րը։
(շա­րու­նա­կե­լի)

Զրույ­ցը վա­րեց
Կա­րի­նե ՌԱ­ՖԱ­ՅԵ­ԼՅԱ­ՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ